بررسي تحولي فرآيندهاي رواني نقطه عطف بررسيهاي پژوهشي در روان شناسي است. اين حوزه با پرداختن به تغييرات بنيادي در خطوط تحول، بررسي تاريخچه اي ابتلا به بيماريها در طول زندگي و با تاکيد بر روابط خانوادگي و تاثير آن بر ويژگيهاي شناختي و عاطفي کودکان، همواره يکي از جذابترين زمينه هاي پژوهشي را به خود اختصاص داده است. زمينه اي که با افزودن سطح دانش بشر در مورد کودکان، والدين را به توانمنديهايي مجهز مي سازد که اساس تربيت نسل سالم است. به همين مناسبت اين بخش به بررسي نمونه هايي از بررسيهاي تحولي اختصاص يافته است.

پژوهشهـاي تجـربي، نظري و مفهوم سازي پديده احساس تنهايي در 35 سال گذشته گسـترش چشمگيـري يافته انـد. پژوهشگران توانسته اند فراواني احساس تنهايي در جمعيـت عمومي و دانشجويي را نشان دهند، ارتباط بين تنهايي با انواع پيش بيني کننده هاي اجتماعي (مانند وضعيت و تماس خانوادگي) و نيز طيفي از حالتهاي رواني (مانند افسردگي و سطح پايين حرمت خود) را برجسته سازند. همراه با هر تعريف مفهومي از احساس تنهايي، يك ابزار اندازه گيري نيز طراحي شده است. در پژوهشي که براي اين شماره درنظر گرفته شده است، 231 دانشجو، هفت مقياس احساس تنهايي را تكميل كردند. مقياسهايي كه هم امكان مقايسه بين ابزارها را فراهم مي ساخت و هم تداخل سازه اي اندازه گيري شده را ارزيابي مـي كرد. بـه عبارت ديگر، در اين پژوهش به بررسي شباهتها و تفاوتهاي مقـياسهاي مختلف و رايج احساس تنهايي پرداخته شد تا تك بعدي يا چند بعدي بودن آن مشخص شود. چنين روشي مي تواند به مباني زيربنايي هر ابزاري انسجام بخشد.

در پژوهش حاضر رابطه بين پيامدهاي کمال گرايي، مشکلات هيجاني و رضايت از زندگي اندازه گيري شدند. شرکت کنندگان، شامل 297 (81 پسر و 216 دختر) دانشـجوي دانشگاه آزاد اسلامـي واحد مرودشت بودند و مقياسهاي چندبعـدي کمال گرايي (فراست، مارتن، لاهارت و روزنبليت، 1990)، مقياس افسردگـي، اضـطراب و تنيدگي (لاويبوند و لاويبوند، 1995) و مقـياس رضايت از زندگي (هبنر، 1994) را تکميل کردند. تحليل رگرسيون چندمتغيري به شيوه همزمـان نشان دادند که ابعاد کمال گرايي شامل نگراني درباره اشتباهها، انتقادگري والديني، شک درباره اعمال و هنجارهاي شخصي، رضايت از زندگي را تبيين مي كنند (R²=0.21)، دو بعد هنجارهاي شخصي و سازماندهي، اضطراب (R²=0.33)، افسردگي (R²=0.41) و تنيدگي (R²=0.28) را تبيين کردند.

بـر پايه روي آورد ساختاري مبتني بر تحليل سطح ارزشهـاي حرفه اي (اليزور، 1984)، اين پژوهش رابطه بين ارزشهاي حرفه اي و کار در حين تحصيـل دانشگـاهي را بررسي کرد. نمونه اي به حجم 400 داتشجو (200 زن، 200 مرد، 200 شاغل و 200 غيرشاغل) از دانشکده مديريت و حسابداري دانشگـاه آزاد اسلامي انتخاب شدند و به پرسشنامه ارزشهاي حرفه اي (اليزور و ديگران، 1991) پاسخ دادند. نتايج تحليل واريانس چند متغيري نشـان دادند که سطوح ارزشهاي حرفه اي در بين دانشجويان شاغل و غير شاغل معنادار نبودند. زنان در سطوح ارزشهاي عاطفي (F=6.45، P<0.011) و ابزاري (F=17.09، P<0.001) و امکانات (F=11.54، P<0.001) نمره بالاتري نسبت به مردان به دست آوردند. اثر تعاملي شغل و جنس نيز در هيچ سطحي معنادار نبود.

اعتياد شوهران به مواد مخدر مي تواند به مشکلات روان شناختي همسران آنان منتهي شود. در پژوهش حاضر نشانگان روان پزشکي همسران مردان معتاد بـا غيرمعتاد مقايسه شدند. صد و هشتاد و شش زن داراي همسر معتاد از يک مرکز دريافت کمکهاي حرفه اي در تهران و 173 زن از اقوام گروه اول که همسرانشان معتاد نبودند، به پرسشنامه نشانگان مختصر روان پزشکي (دروگاتيس و کليرلي، 1977) پاسخ دادند. نتايج تحليل نيمرخ نشان دادند که نمره هـاي زنان با همسران معتاد در همه نشانگان روان پزشکي به گونه معناداري بالاتر بودند. نتايج بر اساس مشکلات روابط زناشويي و سوء رفتارهاي شوهران معتاد مورد بحث قرار گرفتند.

در اين پژوهش، اثربخشي آمـوزش مهارتهاي شوخ طبعي در کـاهش افسردگي افراد با آسيب نخاعي بررسي شد. از دو مرکز توانبخشي شهر تهران، 24 مراجعه کننده (12 زن و 12 مرد) با آسيب نخاعي که نمره هايـي بـالاتر از ميانگين در پرسشنامه افسردگي بک (بک و استير، 1987) به دست آوردند، به طـور تصادفي در دو گـروه آزمايشي و کنترل (در هر گروه 12 نفر) قرار گرفتند. طي دو ماه، گـروه آزمايشي هشت جلسه مهارتهاي شوخ طبعي مبتني بـر بـرنامه 8 مرحله اي مهارتهاي شوخ طبعي مک گـي (2002) را آموزش ديدند. پس از اجراي مجدد پرسشنامه افسردگي بک در دو گروه، نتايج نشان دادنـد که افسردگي گروه آزمايشي در مقايسه با گروه کنترل کاهش پيدا كرد. استلزامها بر اساس کاهش افسردگي در بيماران با آسيبهاي نخاعي بحث شد.

اين پژوهش با هدف مقايسه دو روش مداخله شناخت درمانگري آموزش محور (فري، 1999) و گروه درمانگري شناختي ـ هستي نگر (کي سان و ديگران، 1997) در بهبود مشـکلات رواني زنان افسرده مبتلا به سرطان سينه اجرا شد. چهل زن (20 تا 65 ساله) افسرده مبتلا به سرطان سينه به دو گـروه آزمايشي و يک گروه گواه تقسيم شدند. گروه نمونه سابقه بيماري روان پزشکي قبل از ابتلا به سرطان نداشتند و در زمان اجراي پژوهش ميانگين نمره افسردگي آنها بر اساس آزمون افسردگي تجديدنظر شده بک (بک، استير و براون، 1996) از متوسط بالاتر بود. هر سه گروه به پرسشنامه هاي افسردگي تجديدنظر شده بک (1996)، اميد (ميلر و پاورز، 1988)، حرمت خود (پوپ و مك هيل، 1988) و کيفيت زندگي (آرنسون و ديگران، 1993) قبل و بعد از اجراي درمانگري که در قالب 12 جلسه 90 دقيقه اي به صورت هفتگي اجرا شد، پاسخ دادند. نتايج تحليل کوواريانس چندمتغيري نشان دادند که ميانگين افسردگي در گروه درمانگري شناختي ـ هستي نگر کمتر و ميانگين اميدواري آنها به گونه معناداري بيشتر از ميانگين گروه شناخت درمانگري آموزش محور بود. بين ميانگينهاي حرمت خود و کيفيت زندگي در دو گروه درمانگري تفاوت معنادار به دست نيامد. ميانگين هر چهار متغير در دو گروه آزمايشي تفاوت معنادار با گروه گواه داشت. نتايج بر اساس نظريه هاي زيربنايي دو روش درمانگري و طرح مداخله مورد بحث قرار گرفت.

هدف از پژوهش حاضر اندازه گيري نارساييهاي همراه با ناتواني رياضي در کودکان بود. در اين مطالعه تعداد 46 دانش آموز پايه چهارم دبستان در دو گروه با توانايي متوسط و ناتوان در رياضي انتخاب شدند به گونه اي که بهره هوش و توانايي خواندن آنها تا حد ممکن نزديک به يکديگر بودند. حافظه کاري از طريق آزمونهاي هوش وکسلر (وکسلر، 1974؛ شهيم، 1373الف) و برج لندن (کالبرتسون و زيلمر، 1998)، بازداري با استفاده از آزمونهاي استروپ (اسپرين و استراوس، 1998) و برج لندن و ادراک ديداري ـ فضايي از طريق شکل تجمعي ري (استريث، 1944) اندازه گيري شدند. نتايج تحليل واريانس چند متغيري نشان دادند که عملکرد گروه ناتوان در رياضي، در ادراک و سازماندهي ديداري ـ فضايي تفاوت معناداري با گروه متوسط در توانايي رياضي داشت که بيانگر ناتواني در تحليل، ترکيب و سازمان دهي اطلاعات در گروه ناتوان در رياضي بود.