نقش باورها و ارزش‌های دینی بر رفتار افراد بر کسی پوشیده نیست، مدیران سازمان‎ها نیز از این قاعده مستثنا نیستند. در این میان توکل به خداوند در زمره ارزش‎ها و اعتقاداتی قرار می‎گیرد که به‌رغم اهمیت بسیار و نقش کارکردی این مفهوم در رفتار مدیران و فرایند‎های مدیریت، به‌ویژه در فرایند تصمیم‎گیری، پژوهشگران مدیریت کمتر بدان پرداخته‎اند. در این راستا، هدف پژوهش حاضر، احصاء شاخص‎های رفتاری و نگرشی توکل است. بدین منظور، این شاخص‎ها از طریق مصاحبه با ده تن از صاحب‌نظران مدیریت اسلامی، به روش گلوله برفی استخراج گردید. به منظور کسب اطمینان از یافته‎های حاصل از مصاحبه و ماهیت نگرشی _ رفتاری شاخص‎ها، روش دلفی نیز به کار گرفته شد، و سیزده شاخص رفتاری و نوزده شاخص نگرشی توکل شناسایی شدند.

در بازار بسیار رقابتی امروز، نیاز سازمان‌ها به حفظ نیروی انسانی متخصص بیش از پیش آشکار شده و ارائه پاداش، راهبردی در جهت رسیدن به این مهم است؛ چرا که کارکنان با توجه به تغییر و تحولات سریع دنیای امروزی به عنوان منابع دانشی و سرمایه‌های ارزشمند، مهم‌ترین مزیت رقابتی برای سازمان‌ها محسوب می‌شوند. بنابراین، نه‌تنها باید نیازهای مادی، بلکه نیازهای غیر مادی آنها را نیز درک نمود و برآورده ساخت. قرآن کریم با ترسیم حیات طیب و نشان دادن راه رسیدن به آن، از روش‌های گوناگونی به منظور ایجاد انگیزه در انسان برای وصول به هدف بهره برده است. یکی از روش‌های مهم برای ایجاد انگیزه در انسان، برای دستیابی به حیات طیب و هدف مطلوب، تشویق از طریق ارائه پاداش است. در این پژوهش با بررسی پیشینه موضوع تعریف‌هایی از پاداش‌های معنوی و نامحسوس ارائه شده‌اند و از آنجا که مطالعات صورت‌گرفته در این زمینه براساس شاخص‌های ادبیات غرب هستند، به بررسی مؤلفه‌ها و شاخص‌های پاداش‌های معنوی از دیدگاه اسلام پرداخته شده است. بدین منظور تحلیل محتوای کیفی همه آیات قرآن کریم بر مبنای تفسیر نمونه، از آیت‌الله مکارم شیرازی و همکاران و نامه‌ها، خطبه‌ها و حکمت‌های مندرج در کتاب شریف نهج‌البلاغه، براساس ترجمه فیض‌الاسلام صورت گرفته‌اند. درنتیجه دو مؤلفه اصلی پاداش‌های معنوی دنیوی و پاداش‌های معنوی اخروی شناسایی و شاخص‌ها و سنجه‌ها برای ارزیابی سازمان‌ها ارائه شده‌اند. در پایان نیز راهکارهایی برای پیاده‌سازی نمودن پاداش‌های معنوی در سازمان مانند آموزش و پرورش، هدایت و قدردانی به منظور بهره‌گیری از نقش انگیزشی اثربخشی که با توجه به آموزه‌های دین مبین اسلام بر رشد و تعالی کارکنان دارند، ارائه شده‌اند.

شمار منابعی که تاکنون به بحث درباره مطالعات اسلامی مدیریت پرداخته و در این میان به مطالب مختلف و رویکردهای گوناگون اشاره داشته‌اند، از هزار می‌گذرد، ولی به نظر می‌رسد سیر تکوین این رویکرد هنوز ناگفته باقی مانده است. هدف این مقاله تبیین چگونگی این سیر در جمهوری اسلامی ایران است. بدین منظور، این تطور به چهار دوره یا دهۀ مشخص تقسیم شده و تحولات هر یک از این ادوار در قالب یک مقاله عرضه شده است. در نخستین قسمت از این مقالات، بسترها و چگونگی پیدایش این پدیده بررسی شده است. هدف این مقاله ترسیم فرایند پدیدایی و زمینه‌های ظهور آن است. روش مورد استفاده نوعی فراتحلیل و قلمرو تحقیق دهه اول انقلاب است. جامعه آماری مورد مطالعه نیز همه منابع موجود مدیریت اسلامی در این دوره است. یافته‌‌های تحقیق نشان می‌دهند که در این دهه، نطفه مدیریت اسلامی در ایران بسته شده، متولد شده و مرحله نوزادی خود را پشت سر گذاشته است. همچنین، پژوهش‌ها نشان می‌دهند که به‌رغم دستاوردهای آغازینی که در این سیر به دست آمده‌اند، هنوز چالش‌های چندی در پیش روی است؛ به‌ویژه، دستاوردهای آن در حوزه عمل، و به‌خصوص در حیطه نظامی چشمگیر بوده؛ ولی در قلمرو نظر، راه طولانی‌تری برای پیمودن در پیش دارد.

انسان موجودی اجتماعی است که تحت تأثیر فلسفۀ حاکم بر جامعه خویش برانگیخته می­شود و اقدام به ارضای نیازهای خویش و تحقق باورها و اهداف خود می­نماید. بنابراین می­توان گفت، انسان محصور در اندیشه­ غربی، عمدتاً انگیزۀ خود را در مسیرهای مادی می­بیند و می­جوید. حال آنکه بر اساس آموزه­های اسلامی، انسان تنها پدیده­ای مادی نیست بلکه دارای یک جنبه روحانی است که باید نیازها و اهداف معنویش نیز تأمین شود. نظر به این مهم، در این مقاله تلاش گردیده­ است ضمن تبیین موجز جایگاه انگیزش در رفتار فردی و اجتماعی انسان، به بررسی آن از دیدگاه تئوری­های غربی و دیدگاه­های اسلامی پرداخته شود. در این راستا پس از بیان مبانی انگیزش بر اساس تئوری­های رایج غربی، اهم مترادف­های انگیزش در قرآن کریم همراه با آیات مربوطه مرور و جمع­بندی شده است. به علاوه، نظر علمای متقدم و معاصر مسلمان نیز درباره موضوع بیان شده است و بدین‌سان چارچوبی نظری از دیدگاه اسلامی به انگیزش نیز شکل گرفته است. این چارچوب ضمن آنکه می­تواند مبنایی برای درک بهتر نظر دین مبین اسلام و علمای مسلمان پیرامون انگیزش واقع شود، ما را به این نتیجه می­رساند که هرچند متأسفانه به دلیل انقطاع روند علمی پیش­آمده در برخی حوزه­های علوم اسلامی همچون بحث پیش رو، نظریه­های مشخصی در آن زمینه پرورده و ارائه نشده است، اما قابلیت لازم برای توسعه نظریه­های انگیزشی اسلامی وجود دارد.

در عصر ارتباطات و تکنولوژی که هر پدیده‌ای در حال تغییر است، نیاز توجه کردن به ارزش‌های اخلاقی در تعاملات انسانی و سازمانی، بیش از گذشته احساس می‌شود. اخلاق حرفه‌ای از حوزه‌هایی است که با مبانی ارزشی و اعتقادی، ارتباطی وثیق دارد. انسان عامل بنیادی حرکت و تحول در سازمان است و توجه به این عامل استراتژیک در محیط کار و فعالیت، تعالی و رشد مجموعه را به دنبال خواهد داشت. از این‌رو، اخلاق حرفه‌ای با توجه به ارائه راهکارهای سالم‌سازی ارتباطات درون‌سازمانی، نقشی مهم در این مورد ایفا خواهد نمود. در این پژوهش ابتدا، گذری به تبارشناسی واژه‌های مرتبط شده است، سپس مهم‌ترین مؤلفه‌های اخلاق حرفه‌ای سازمان، مبتنی بر نظام ارزشی اسلام در دو قالب تفصیلی و نموداری استخراج و ارائه گردیده است. همچنین در پایان جهت فراهم‌سازی تحقیقات مشابه، مؤلفه‌های اخلاق حرفه‌ای، از دیدگاه قرآن، سیره نبوی، سیره علوی و آموزه‌های مهدوی مورد تبیین قرار گرفته‌اند.

این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین ابعاد مدیریت اسلامی و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در نیم‌سال اول 93ـ1392 صورت پذیرفت. روش پژوهش توصیفی (همبستگی) بود و جامعه مورد مطالعه شامل401 نفر از کارکنان دانشکده‌های دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بودند، که به روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای متناسب با حجم، هشتاد نفر از آنان انتخاب شدند. ابزار جمع‌آوری اطلاعات شامل دو پرسشنامه بود. پرسشنامه مدیریت اسلامی مساح و همکاران (1390) با 43 سؤال و رفتار شهروندی سازمانی نتمبر (1997) با دوازده سؤال که با مقیاس پنج‌درجه‌ای لیکرت ساخته شده‌اند، استفاده گردید. ضریب پایایی پرسشنامه‌ها با استفاده از آلفای کرونباخ برای پرسشنامه مدیریت اسلامی 81/0 و رفتار شهروندی سازمانی 72/0 به دست آمد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از ضریب رگرسیون با استفاده از نرم‌افزار "spss20" به آزمون فرضیه پژوهش پرداخته شد. نتایج ضریب همبستگی چندگانه نشان دادند که بُعد هیجانی مدیریت اسلامی با ضریب همبستگی 399/0 و سطح معناداری 001/0 می‌تواند 159/0 رفتار شهروندی سازمانی را پیش‌بینی کند. دیگر ابعاد مدیریت اسلامی رابطه معناداری را با رفتار شهروندی سازمان نشان ندادند.

مدت‌هاست که استادان و کارشناسان کوشش‌های بسیاری برای توسعه تفکر مدیریت اسلامی به عمل آورده‌اند. این کوشش‌ها اکنون در قالب کتاب‌ها و مقالات عمده‌ای قابل دسترس‌اند، اما امروزه ثابت شده است که بدون طرح مبانی نظری متناسب با تئوری‌های علم مدیریت نمی‌توان سیستم‌های عملیاتی اداره سازمان‌ها را براساس مبانی اسلامی طرح‌ریزی مجدد کرد. برای این منظور، نیاز است تا ترکیب نگرش اسلامی با دیگر نگرش‌های حاکم بر تئوری‌های مدیریت مورد مداقه قرار گیرد. این مقاله بر آن است تا با طرح نوعی گروه‌بندی نگرش‌های حاکم بر تئوری‌های مدیریت نتایج حاصل از ادغام نگرش اسلامی با نگرش‌های خاص مدیریت را ارائه و معرفی کند. بدین ترتیب، از مقوله «اسلامی کردن مدیریت» که بیشتر جنبه دستوری دارد، فاصله گرفته، به طرح وجوه اثباتی مدیریت اسلامی پرداخته می‌شود. نگرش اسلامی کمک می‌کند تا محور توجه مدیران به توسعه ارزش‌های اخلاقی برای تکامل نیروی انسانی سازمان تغییر یافته و نیز هدف فعالیت‌های سازمان رضایت الهی، یا تقرب به بالاترین حد کمال تعیین شود. بدین ترتیب، ویژگی‌هایی برای فرایند مدیریت (شامل برنامه‌ریزی، پاداش و کنترل) یا ارکان سازمان (مانند مدیران و کارمندان) تعیین می‌شود که چارچوب مدیریت اسلامی را شکل می‌دهند.

از مهم‏ترین مباحث جامعه اسلامی امروز، موضوع تعارض است. تعارض پدیده‏ای است که کم و بیش‏ در اغلب جوامع وجود دارد. صرف نظر از عوامل تعارض، آنچه اهمیت دارد دیدگاه انسان‌ها نسبت به این موضوع است که آیا تعارض امری مطلوب است یا نامطلوب؟ اگر نامطلوب است چاره‏ای جز رفع و دفع‏ آن نیست و اگر مطلوب است، چه مقدار از آن مطلوبیت دارد که ایجاد، یا تقویت گردد که این‏ خود نیاز به مدیریت تعارض را آشکار می‏کند. مقاله، به بررسی عوامل زمینه‌ساز و سبک مدیریت تعارض در سیرۀ عملی حضرت علی‌(ع)، در رویارویی با فتنه‌ها و کارشکنی‌ها، یا به‌طور کلی تعارض‌های اجتماعی منفی پرداخته است. تعارض‌های اجتماعی منفی که ماهیتی مخرب و فرساینده دارند معمولاً در قالب مسائلی بروز می‌کنند که نظم و وحدت جامعه را به خطر می‌اندازند. روش تحقیق حاضر توصیفی تحلیلی است. از دیدگاه نهج‌البلاغه، عوامل مختلفی زمینه‌ساز بروز این‌گونه تعارض‌های هستند‌‌که می‌‌توانند ناشی از عوامل فردی، میان‌‌گروهی، اجتماعی، مدیریتی، یا تلفیقی از آنها باشند. سبک مدیریت تعارض حضرت علی(ع) در مقابله با تعارض‌های اجتماعی دارای سه شیوۀ کلی است که شامل مدیریت ذهنی تعارض، مدیریت نرم تعارض و مدیریت سخت تعارض است. هر کدام از این سه تعارض در جایگاه خود و در مقابله با تعارض‌های یادشده دارای نقشی بسیار مؤثر، قابل اهمیت و ارزشمند هستند.

یکی از پرسش‌های همیشه مطرح در عملکرد مساجد محلی، چگونگی تعامل سازمان‌‌های محیطی با آنان است. تحقیق حاضر با هدف شناسایی عناصر الگوی تعاملی مسجد با سازمان‌‌های محیطی مرتبط صورت گرفته است. روش طراحی الگوی مفهومی در این پژوهش، مفهوم‌‌سازی عملی منفرد است. روش تحقیق نیز روشی ترکیبی است، مشتمل بر مصاحبه اکتشافی، مشاهده و نظرسنجی دلفی از خبرگان. گردآوری اطلاعات از منابع مختلف علمی و دینی انجام شده است. در این پژوهش، تعامل سازمان‌‌های محیطی با مسجد در سه بُعد روابط حمایتی، نظارتی و اطلاعاتی پیشنهاد شده که در فرایند نظرخواهی از خبرگان هر سه بُعد مورد تأیید قرار گرفتند. در بخش پیشنهادهای تحقیق نیز با توجه به رتبه بالای بُعد روابط حمایتی مهم‌ترین توصیه، پرهیز از متمرکز و دولتی نمودن امور مساجد، چه در سطح محلی و چه نهادی است؛ از این‌رو، پیشنهاد می‌شود مدیریت کارکردهای مساجد با محوریت و نظارت امامت مسجد به تیمی از فعالان مردمی واگذار گردد.

پژوهش حاضر بر آن است تا با استفاده از مدل سه‌شاخگی، به بررسی توصیفی _ تحلیلی اهداف و شاخص‌های توسعه و تعالی در سه شاخه رفتاری، ساختاری و زمینه‌ای در پرتو رهنمودهای امام علی(ع) بپردازد. نوع پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و روش آن براساس نحوه گردآوری داده‌ها توصیفی و از نوع پیمایشی است. جامعه آماری این پژوهش، همه خبرگان و متخصصان علوم اسلامی، مدیریت دولتی، مطالعات سیاسی، مدیریت خط‌مشی‌گذاری، علوم اقتصادی، علوم زیست‌محیطی، مدیریت تطبیقی و توسعه هستند که در حیطه پژوهش، صاحب رأی و نظرند. نمونه آماری پژوهش مشتمل بر 118 نفر از استادان مجرب و صاحب‌نظر در حیطه‌های یادشده بوده که به روش گلوله برفی انتخاب گردیده‌اند. در این پژوهش ابتدا به روش تحلیل مضمون، شاخص‌های پیشرفت و تعالی در پرتو رهنمودهای امام علی(ع) مورد شناسایی قرار گرفتند؛ سپس کدهای اولیه با استفاده از نرم‌افزار "MAXQDA" چندین‌بار تحلیل و بازبینی شده و 102 مؤلفه شناسایی گردیدند؛ سپس برای آزمون نتایج از تکنیک دلفی‌فازی استفاده شد و درنهایت 23 مضمون پایه توسعه و پیشرفت اقتصادی، 38 مضمون پایه توسعه و پیشرفت اداری و سیاسی، 24 مضمون پایه پیشرفت و تعالی انسانی و چهارده مضمون پایه توسعه محیط زیست، از مجموعه داده‌ها شناسایی گردید.

هدف این مقاله طرح مسئله مورد نیاز در تمدن دینی با نام «مدیریت دانش دینی (دین‌بنیان)» است. در بیست سال اخیر، مطالعاتی با نام «مدیریت دانش» شکل گرفته و ظرفیت‌های نظری و عملی آن آشکار شده است. با معرفی این مسئله، در جستجوی پاسخی برای این سؤال هستیم که آیا می‌توان به نحو مطلوب از تجربه‌های دانش مدیریت در تأسیس میان رشته‌های جدید، مانند مدیریت دانش برای تمدن دینی نیز بهره‌برداری کرد و رشته‌های نوین مدیریتی متناسب با نیازهای فرهنگی و تمدنی جامعه مسلمانان را تأسیس نمود؟ این مسئله با مسئله پیچیدۀ دینی نمودن علوم پیوند می‌خورد. این‌گونه به نظر می‌رسد که طرح درست این مسئله، می‌تواند زمینه همکاری پژوهشگران حوزه مدیریت، به‌ویژه محققان مطالعات مدیریت دینی را فراهم آورد. مدیریت دانش و بازتعریفی از آن در تمدن دینی براساس مبادی و مبانی مورد نظر دینِ اسلام، و نیز سنّت‌های دانشی دانشمندان جهان اسلام، می‌تواند سرآغاز نگرشی جدید در قلمرو مدیریت و تدبیر امور مسلمانان باشد و افق‌های جدیدی را بر روی عالمان و عاملان مدیریت بگشاید. در مقاله از الگوی روش‌شناختی شکل‌گیری مسائل و نظریه‌ها در یک تمدن استفاده شده است و از نظر محتوای تحلیلی و توصیفی بر مبنای مدل، سِفْرهای چهارگانه (اَسفار اربعه) به عنوان مدل پایه تمدن دینی و براساس اصول و مبانی پانزده‌گانه این تمدن است. این اصول و مبانی از اندیشه‌های حضرت آیت‌اللّه جوادی آملی اقتباش شده‌اند.

هدف پژوهش حاضر شناسایی، بحث و بررسی و دسته‌بندی پیرامون تعریف‌ها و مفاهیم حوزه مدیریت اسلامی از دیدگاه اندیشمندان و صاحب‌نظران است. مبحث «مدیریت اسلامى» از دیرباز یکی از حوزه­های مهم تحقیقی درباره فلسفه سیاسى و اجتماعى اسلام در اذهان اندیشوران و حامیان انقلاب بوده است؛ از این‌رو، در طی سالیان متمادی، پژوهشگران گوناگون از حوزه و دانشگاه به بحث و بررسی، مفهوم‌سازی و ارائه تعریف در این زمینه پرداخته‌اند. مقاله حاضر به بررسی تاریخچه مدیریت اسلامی و پژوهش­های انجام گرفته در آثار و آرای اندیشمندان و صاحب­نظران عرصه مدیریت اسلامی پرداخته و در راستای آشنایی با مفاهیم و تعریف‌های متنوع و گسترده مدیریت اسلامی، آنها را مورد بحث، بررسی و تحلیل قرار داده است. به منظور تحلیل ادبیات انجام شده از مطالعه اسناد کتابخانه‌ای از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شده است. طبقه‌بندی و تحلیل انجام شده روی تعریف‌های ارائه شده نشان داد صاحب­نظران قلمرو مدیریت اسلامی و دیدگاه‌‌های اسلام در مورد مدیریت، هر یک به فراخور برداشت و ذهنیت­های خود از اسلام، تعریف‌ها و یا توضیح‌هایی را ارائه داده‌اند که نوعی مفهوم مدیریت اسلامی از آنها مستفاد می‌شود؛ درحالی‌که هنوز به تعریفی واحد از این مقوله نرسیده‌اند؛ ازاین‌رو، می‌توان این تعریف‌ها را در قالب پنج دسته کلی قرار داد: از نگاه الهی و توحیدی، نگاه رشد و تربیت بشری، نگاه مکتبی و ارزشی، نگاه فنی به مدیریت اسلامی و در نهایت نگاه چندگانه یا ترکیبی.