آزمون شانزده عاملی کتل(16PF) یا همان پرسشنامه شانزده عاملی کتل یک ابزار اندازه گیری تخصصی شخصیت است که:1-کلیه سوالات  آن از لحاظ عواملی که می خواهند اندازه گیری کنند، اشباعند.2-هر یک از عوامل آن با عوامل نخستین شخصیت مطابقت می کند، عواملی که در ارزشیابیها مشخص می شوند و می توان ضمن یک کاوش منظم، معنا و اهمیت آنها را در طیف وسیع موفقیتهای زندگی بازیافت.

رگه های اساسی(رگه های عمقی) یا عواملی که این آزمون به اندازه گیری آنها می پردازند، عبارتند از:A,B,C,E,F,G,H,I,L,M,N,O,Q1,Q2,Q2,Q3,Q4  (کراز، 1981؛ ترجمه منصور، 1368).

این تست در اصل دارای دو شکل الف و ب است ولی در این تحقیق از شکل الف آن استفاده شده و آنچه در زیر بیان می شود، مشخصات شکل الف آزمون می باشد.

پرسشنامه 16 عاملی کتل برای اولین بار در سال 1949 توسط آر.بی.کتل[1] ساخته شد و پس از آن 5 بار در سالهای 1956، 1962، 1967، 1978 و 1986 مورد تجدید نظر قرار گرفت. یکی از ویژگیهای این پرسشنامه این است که در مدت کوتاهی اطلاعات کاملی در مورد 16 ویژگی عمده شخصیت در اختیار محقق می گذارد. این آزمون چند شکل دارد که به فرمهای A,B,C,D,E معروفند. چهار فرم اول برای افرادی که تحصیلاتشان در حد متوسط می باشد، قابل استفاده است و فرم E  برای افراد کم سواد یا کسانی که مشکل تحصیلی یا خواندن دارند، ساخته شده است. در این تحقیق از فرمی استفاده شده است که مخصوص افراد 16 ساله به بالا با حداقل 6 کلاس سواد می باشد. این پرسشنامه شامل 187 سوال است که 2 سوال اول و یک سوال آخر آن برای اطمینان از این طراحی شده است که آزمودنی دستورالعمل را متوجه شده و به همه سوالات پاسخ داده باشد. به عبارت دیگر، سوالات اصلی پرسشنامه 184 سوال است(رحمانی، 1375).

هر عامل 10-13 سوال است و هرسوال شامل 3 پاسخ می باشد(بغیر از سوالات مربوط به عامل B) چون سوالات دو پاسخی باعث بیزاری افراد میانه رو می شود و این امر باعث ایجاد یک توزیع نابهنجار می گردد، از سوالات سه گزینه ای استفاده شده است که یک گزینه آن حد وسط دو گزینه دیگر می باشد.

سوالات در درون پرسشنامه دارای یک نظم ادواری می باشند که باعث می شود، نمره گذاری دستی آن بسیار ساده انجام شود. برای اجرا به طور کلی(45-60)دقیقه وقت لازم است. این آزمون هم به صورت گروهی و هم بطور انفرادی قابل اجرا می باشد(همان منبع).

برای استخراج نمره خام یک آزمودنی می توان ارزش عددی پاسخهای وی را بر اساس جدول شماره 2 ضمیمه بدست آورد. هر فرد بر اساس پاسخهای درست، حد وسط و غلط خود به ترتیب 1، 2 و 0 نمره می گیرد. نمره هر سوال تنها در نمره کل یک عامل دخالت دارد و هیچ همپوشی بین عاملها نیست. نمره گذاری از عامل A  شروع می شود. مجموع نمرات سوالات عامل A را با هم جمع می زنیم تا نمره کلی عامل A بدست آید.پس از اینکه نمره عامل A بدست آمد، آن را در محل مخصوص ثبت می کنیم و به این ترتیب نمرات سایر عاملها را نیز بدست می آوریم(کراز، 1981، ترجمه منصور، 1368).

نمرات خام بدست آمده به این صورت قابل تفسیر نمی باشد و باید به نمرات استاندارد 10 بخشی تبدیل شوند تا بتوان نمره فرد را با نمره گروه مقایسه کرد. در جداول استاندارد، نمره خام به نمرات استاندارد ده بخشی دارای توزیعی شمال 10 نقطه نمره استاندارد از 1-10 می باشند.(با فرض بهنجار بودن توزیع نمرات) میانگین توزیع ده بخشی دقیقا برابر با 5/5 و انحراف استاندارد آن برابر با 2 نمره ده بخشی است. حدود واقعی نمرات ده بخشی 5 و 6(5/6-5/4) که نیم انحراف معیار، بالا و پائین میانگین قرار دارند، مرکز خالص توزیع می باشند. اگر نمره ده بخشی فردی بین 7-4 واقع شود در حد متوسط قرار دارد، زیرا درون یک انحراف معیار بالا و پائین واقع شده که تقریبا 3/2 کل توزیع می باشد. نمرات ده بخشی(1، 2، 3) و (10، 9، 8) بطور کلی برای تفسیر از اهمیت بیشتری برخوردار هستند، زیرا این نمرات در منتها الیه توزیع قرار دارد. اگر نمرات استاندارد را بر روی نیمرخ منتل کنیم امکان تفسیر به راحتی فراهم خواهد شد.

 آزمون شانزده عاملی کتل چند شکل دارد که به فرمهای A,B,C,D,E معروفند. چهار فرم اول برای افرادی که تحصیلاتشان در حد متوسط می باشد، قابل استفاده است و فرم E  برای افراد کم سواد یا کسانی که مشکل تحصیلی یا خواندن دارند، ساخته شده است. فرم پرسشنامه شانزده عاملی کتل مخصوص افراد 16 ساله به بالا با حداقل 6 کلاس سواد می باشد. پرسشنامه شانزده عاملی کتل شامل 187 سوال است که 2 سوال اول و یک سوال آخر آن برای اطمینان از این طراحی شده است که آزمودنی دستورالعمل را متوجه

1-آیا از طرز صحبت نامودبانه(حتی وقتی در حضور دیگران نباشد) بدتان می آید؟

2- آیا گرایش دارید کارهایتان با تانی و تفکر باشد؟

3-آیا برایتان اتفاق افتاده است که در خواب خود به خود راه بروید یا عملی انجام بدهید؟