توانمندی روانشناختی چیست

یکی از دغدغه ­های مهم بنگاه­های اقتصادی موفق جهان، گردآوری سرمایه انسانی فرهیخته و خردورز می باشد که قادر به ایجاد تغیر و تحولات مثبت در سازمان های مربوط باشند. پس تجهیز و آماده سازی منابع مزبور به منظور مواجه با تحولات و زمینه سازی تغییرات مثبت در سازمان ها از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. بسیاری از اندیشمندان راه حل این مساله (آماده­سازی منابع انسانی برای رویارویی با تحولات و پیشرفت سازمان) را توانمند سازی[1] نیروی انسانی تشخیص داده­اند و تلاش کرده­اند زمینه لازم برای پرورش کارکنان توانمند را فراهم نمایند. توانمند سازی فرایند قدرت بخشیدن به افراد می باشد تا حس اعتماد به نفس خویش را تقویت نمایند و بر احساس ناتوانی و درماندگی خود چیره شوند که منجر به بسیج انگیزه های درونی افراد خواهد شد(وتن و کمرون[2]، 2000). توانمندسازی عبارت است از توسعه و گسترش قابلیت­ها و شایستگی های افراد به منظور نیل به بهبود مستمر در عملکرد سازمان(نیازی و کارکنان نصرآبادی، 1388). توانمندسازی به این معناست که به افراد کمک شود تا احساس اعتماد به نفس خود را بهبود بخشند، بر ناتوانی و درماندگی خود چیره شوند و در افراد شور و شوق فعالیت ایجاد و انگیزه های درونی آن ها را برای انجام دادن وظیفه بسیج نمود(اورعی یزدانی، 1381). توماس و ولتهوس[3] (1990) معتقدند که کارکنان توانمند در کنترل و انجام وظایف خود انعطاف پذیری بیشتری دارند و در پاسخ به مسائل و فرصت ها وظایف جدید را شروع می کنند و موانع را بر طرف می سازند در نتیجه در برخورد با مسائل و مشکلات انگیزش آن ها تقویت می شود. در یک مفهوم کلی توانمندسازی به معنی دادن قدرت انجام کار به کارکنان می باشد باید دانست که توانمندسازی به معنی بی نظمی و هرج و مرج و یا شانه خالی کردن مدیران از زیر بار مسئولیت نیست و فقط به  دادن اختیار به کارکنان محدود نمی شود، بلکه  باید موجب شود که کارکنان با فراگیری دانش، مهارت و انگیزه بتوانند عملکردشان را بهبود بخشند(ایران­زاده وبابایی، 1388).

توانمندسازی از دیدگاه های مختلف مورد توجه قرار گرفته است از مهم ترین این دیدگاه­ها توانمندسازی روان‌شناختی می­باشد. توانمندسازی روان‌شناختی به عنوان انگیزش درونی شغلی
می­باشد که شامل چهار بعد معنی داری، تاثیر گذاری، شایستگی(اعتماد به نفس) و حق انتخاب است. وتن وکمرون (1378) براساس تحقیق میشرا[4](1992) بعد اعتماد را به ابعاد فوق اضافه کردند. توانمندسازی روان‌شناختی کارکنان به معنای آزاد کردن نیروها،  قدرت درونی افراد و همچنین فراهم کردن بسترها و به وجود آوردن فرصت ها برای شکوفایی استعداد ها، توانایی ها و شایستگی های کارکنان می باشد و در واقع شامل ادراکات فرد نسبت به نقش خویش در شغل و سازمان می شود(عبدالهی، 1384). کانگر و کانانگو[5] (1988) اولین کسانی بودند که توانمندسازی را از دیدگاه روان‌شناختی مورد بررسی قرار دادند و توانمندسازی روان‌شناختی را به عنوان توانایی یا افزایش کارآمدی فردی در انجام وظایف شغلی می دانند.

 مفهوم توانمندسازی در متون اسلامی نیز بارها مورد توجه قرار گرفته استدر آیات و جریانات تاریخی به خوبی روشن می شود که چگونه مدیر و رهبر می تواند توانایی تصمیم گیری و وارد شدن در امور خطیر و به ظاهر غیر ممکن را در زیردستان به وجود آورد. یکی از استراتژی هایی که معمولاً در سازمان ها از آن برای ایجاد اعتماد به نفس و شایستگی در کارکنان استفاده می شود " تشویق" است. در متون اسلامی بر عواملی که می تواند موجب تشویق، انگیزه و تحریک شود تاکید بسیار شده است همچنین آیات و احادیث متعددی مشاهده می شود که خداوند بندگانش را دعوت به پذیرش مسئولیت و تکلیف کرده، در کنار آن، آن ها را به انواع نعمت های مادی و معنوی نوید داده است. همانگونه که خداوند در قرآن کریم می فرمایند ( مَن عَمِلَ صَالِحاً مِّن ذَکَرٍ أَو أُنثَی وَ هُوَ مِنُ فَلَنُحیِیَنَّهُ حَیَوةً طَیِّبَةً وَ لَنَجزِیَنَّهُم أجرَهُم بِأ حسَنِ مَا کَانُوا یَعمَلُونَ) " هرکس عمل صالح کند، در حالی که مومن است - خواه مرد باشد یا زن- به او حیات پاکیزه می بخشیم و پاداش آن ها را به بهترین اعمالی که انجام می دادند خواهیم داد." (مافی، 1390).

اندیشمندانی همچون توماس و ولتهوس  توانمندسازی را به عنوان فرایند افزایش انگیزش درونی وظایف محوله به کارکنان تعریف نمودند. آن ها وظایف دارای انگیزش درونی را با موثر بودن وظایف، شایستگی وظایف، معناداری وظایف و حق انتخاب تعریف می­کنند(رویکرد روان‌شناختی)، در قرآن کریم نیز به این موضوع اشاره شده است که هر کسی بر اساس ساختار روحی خود فقط به انجام وظایفی بپردازد که متناسب با او باشد. قرآن کریم در این زمینه می فرماید (قُل کُلُّ یَعمَلُ عَلَی شَاکِلَتِهِ) "بگو هرکس طبق روش (وخلق و خوی) خود عمل می کند." (مافی، 1390). 

امروزه این موضوع که آیا توانمندسازی روان‌شناختی می تواند به وسیله ویژگی های شخصیتی افراد توانمند پیش بینی شود، توجه بسیاری از صاحب نظران را به خود جلب کرده است و اینکه توانمندسازی برای چه افرادی با داشتن چه ویژگی های شخصیتی زمینه بیشتری برای ظهور خواهد داشت. شناخت این ویژگی ها از چند نظر حائز اهمیت می باشد یکی اینکه دیگران نیز می توانند این ویژگی ها را در خود پرورش دهند و دیگر آنکه به مسئولین جامعه کمک می کند تا شرایط لازم برای توانمندسازی نیروی انسانی را فراهم آورند.   

برای دانلود پرسشنامه توانمندسازی روانشناختی اسپریتزر و میشرا (1997) اینجا کلیک کنید.