بررسی ویژگی های شناختی ـ اجتماعی بازنمایی ذهنی دغدغه‌های اخلاقی: گروه بندی، جهت گیری انگیزشی و بافت ارتباطی بنیادهای اخلاقی

مقدمه: نظریۀ بنیادهای اخلاقی از جمله نظریات اخیر دربارۀ قضاوت اخلاقی در حوزۀ شناخت اجتماعی است. این نظریه، شش بنیادِ مراقبت، انصاف، وفاداری، اطاعت، تقدس و آزادی را زیربنای دغدغه­ های اخلاقی شمرده است. مطالعۀ حاضر با هدف بررسی ویژگی­های این بنیادها در ذهنیت اخلاقی فرهنگ ایرانی و مقابلۀ آن با یافته­ ها و پیش ­بینی­ های خارجی، از جمله مجادلۀ اخیر دو نظریه ­پرداز این حوزه، گراهام و جنوف­-بالمن، انجام شده است. روش: شرکت­ کنندگان، 172 نفر ایرانی بودند که از آنها دربارۀ جامعۀ آرمانی و رفتارهای اخلاقی و غیراخلاقی سوال شد. پاسخ ­های افراد از نظر تعلق به بنیادها بررسی و کدگذاری شد. براساس آن، مصداق­ های هر بنیاد و بار انگیزشی و بافت ارتباطی آنها تعیین شد. برای تعیین گروه بندی بنیادها از تحلیل عاملی اکتشافی، برای مقایسۀ بار انگیزشی بنیادها از تحلیل واریانس، و برای مقایسۀ فراوانی مصداق­ های هر بنیاد در بافت­ های ارتباطی از آزمون خی ­دو استفاده شد. یافته­ ها: تعداد عامل­های استخراج­شده از بنیادها در متن هر یک از سه پرسش سه بود. بنیادها از نظر بار انگیزشی با هم متفاوت بودند، اما تقریباً همۀ آنها مصداق­ هایی از هر دو جهت­ گیری انگیزشی داشتند. همچنین، علی­رغم تمرکز هر بنیاد بر یک یا دو بافت خاص، تقریباً همۀ آنها مصداق ­هایی معطوف به هر سه بافت ارتباطی داشتند. نتیجه ­گیری: یافته ­ها از ابرساختار سه­ گانۀ اخلاق حمایت می­ کنند. نتایج همچنین بیانگر آن است که جنوف ـ بالمن تصویر محدودی از جهت­ گیری انگیزشی بنیادها ترسیم کرده است، همان­ طور که فرضیات پردازندگان نظریۀ بنیادهای اخلاقی نیز تنوع بافت­ ارتباطی بنیادها را دست­کم گرفته است